Việc nâng cấp, tôn tạo Giếng cổ Đền Bạch Y đã hoàn thành

DIỆU LINH, MAI TRANG (Tổng hợp) 

Thực hiện kế hoạch công tác năm 2024, trong 2 ngày 17 và 18/5/2024, Trung tâm Phát triển Giáo dục và Truyền thông TPHCM (Trung tâm CEDC) tổ chức đoàn công tác do ThS, NB Ngô Văn Hiền, Giám đốc Trung tâm làm Trưởng đoàn đã về huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An tham gia chương trình bảo tồn Di sản văn hóa, nâng cấp, tôn tạo Giếng cổ Đền Bạch Y do Trung tâm CEDC tài trợ kinh phí; Tặng 4 bộ máy tính để bàn cho 2 trường học; Tặng 1 máy tính laptop cho học sinh giỏi vượt khó hiếu học; Tặng 1 máy tính laptop cho giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh.

Sáng 18/5/2024 đoàn công tác Trung tâm CEDC cùng lãnh đạo Đảng ủy, HĐND, UBND, UBMTTQVN xã Tăng Thành làm lễ tại Đền Bạch Y, Trung tâm CEDC hổ trợ 35.408.000 đồng tôn tạo, nâng cấp Giếng cổ tại Đền Bạch Y.

Truyền thuyết tâm linh:

Ngôi đền này được xây dựng từ thời Lê Trung Hưng, do một người họ Hồ từ nơi khác đến chiêu dân lập ấp, khai khẩn vùng đất phía bắc rú Gám và phía nam động Hòn Thàng, lập nên. Người lập đền cũng là thần khai canh của làng Kẻ Găng, tức làng Phúc Tăng, một làng cổ của tổng Quan Hóa xưa, nay thuộc xã Tăng Thành, huyện Yên Thành (tên người lập đền có sách ghi là Hồ Lãm, có sách ghi là Hồ Truật).

Sách tục thờ thần và thần tích Nghệ An, gia phả họ Hồ viết bằng chữ Hán cũng như lịch sử họ Hồ đại tôn Việt Nam viết rằng: Bạch Y Công Chúa, còn có tên hiệu là Thái Dương công chúa, là người con gái tài sắc vẹn toàn của Hồ Quý Ly. Bức đại tự tại đền thờ thần ở Hòn Thàng ghi rõ “Bạch Y Tiên Cô”, phía dưới có dòng chữ nhỏ “Hồ Thị Hỉ Lê triều sắc thư Thượng đẳng thần”.

Chuyện kể rằng, Hồ Quý Ly khi còn làm Phụ chính Thái sư cho nhà Trần cũng như khi lên ngôi Hoàng đế năm 1400, ông cho thực hiện nhiều chính sách cải cách, trong đó có việc xây nhiều thành cao, hào sâu, sửa sang đường giao thông, nhất là đường thủy để phòng giặc Minh sang xâm lược.

Ở Nghệ An, ông cho xây thành Đại Huệ, căn cứ Bàu Đột, nạo vét mở rộng  kênh Nhà Lê. Việc nạo vét kênh Nhà Lê, nhất là đoạn qua Nghệ An phải làm gấp. Hàng ngàn binh lính, dân phu thay phiên nhau lao động khổ cực. Khi đào đến đoạn kênh Sắt phía trước đền Thục An Dương Vương, thuộc phủ Diễn Châu thì gặp phải đoạn núi đá cứng vì có nhiều quặng sắt, binh lính và dân phu không đào được, lại gặp gió Lào bỏng rát.

Đói khổ, lại bị đánh đập tàn nhẫn, tiếng kêu khóc oán thán khắp vùng, có người kiệt sức chết đói bên dòng kênh. Nhiều quan to trong triều được vua Hồ Quý Ly phái đến để đốc thúc chỉ huy, nhưng công việc không tiến triển, nhà vua phải cử công chúa vào để cổ vũ, động viên.

Khi vào đến nơi, lúc đầu công chúa đã cầm đàn tranh để gảy những khúc trầm bổng động viên dân phu, nhưng tiếng đàn lọt thỏm giữa những tiếng kêu la oán trách dậy trời của dân phu, nên nàng đi đây đó xem xét tình hình, ở đâu cũng thấy cảnh đói khát, khốn khổ bày ra khắp nơi. Nàng nghĩ hình như công việc của vua cha đề ra chưa hợp lòng dân.

Thương dân tình phải phu phen lầm than, nghe theo lời một bà lang trong vùng, nàng bày cho dân phu hái lá cây dầu mỡ chó, đang đêm đem bỏ xuống đoạn kênh có quặng sắt. Lá cây mỡ chó gặp vùng đất có quặng sắt nhỉ ra một vùng nước đỏ như máu lan cả một đoạn kênh dài rồi loan tin đào kênh gặp cổ Rồng chảy máu, chạm phải long mạch, xin vua cha cho dừng việc đào kênh.

Sự việc trên bị phát giác, Hồ Quý Ly ra lệnh giết chết con gái để giữ nghiêm phép nước. Năm ấy, công chúa vừa tròn 18 tuổi. Thương xót người con gái lá ngọc cành vàng, vì thương dân, thương lính mà phải chịu cái chết oan khuất, nhân dân nhiều làng xã ở Thanh Hóa, Nghệ An lập đền thờ.

Đêm đêm, bên những dòng kênh mà công chúa từng đi qua, và cả những nơi có miếu thờ công chúa, nhân dân các làng thường thấy bóng dáng người con gái mặc bộ quần áo trắng thường qua lại, như là hình bóng của bà trở về phù hộ độ trì cho dân làng như khi bà còn sống vậy.

Hồn thiêng của Bạch Y Công Chúa không chỉ phù hộ độ trì, cứu giúp dân lành, mà còn phò trợ bậc anh hùng gặp lúc nguy nan.

Thần tích các đền thờ Bạch Y Công Chúa ở Thanh Hóa, Nghệ An đền ghi tương tự câu chuyện như sau:

Khi người anh hùng Lê Lợi khởi nghĩa đánh quân xâm lược nhà Minh, trong những ngày đầu mới tụ binh khởi nghĩa, gặp bao nhiêu khó khăn, có nhiều trận thắng nhưng cũng có những trận thua, trong một trận đánh với giặc Minh, ông và quân lính bị thua trận, Lê Lợi phải chạy vào một khu rừng, lúc đầu còn có người bảo vệ, sau không còn một ai, ông phải chạy vào ẩn nấp trong một bụi rậm.

Khi quân Minh bao vây bụi cây xỉa giáo vào, Lê Lợi phải lấy áo chùi vết máu, nhưng quân Minh lại xua chó vào lùng sục. Bỗng từ một lùm cây bên cạnh, một con cáo trắng (có nơi nói là con chồn trắng, con cò trắng) chạy ra. Cả đàn chó đuổi theo con cáo trắng. Quân Minh tức quá túm lấy chó “Ta đưa mi sang đây để săn người chứ săn cáo à”, rồi giết chó. Lê Lợi nhờ đó mà thoát nạn. Con cáo trắng đó chính là Bạch Y Công Chúa hóa thân cứu giúp Lê Lợi.

Thương dân dân lập đền thờ:

Ở Nghệ An, nhất là các làng xã vùng trung du, hầu như làng xã nào cũng có đền thờ Bạch Y Công Chúa. Theo thống kê chưa đầy đủ, ở các huyện Nghệ An có hàng chục đền thờ Bạch Y Công Chúa, dù duệ hiệu, tên gọi có khác nhau.

Thương dân tình phải phu phen lầm than, nghe theo lời một bà lang trong vùng, nàng bày cho dân phu hái lá cây dầu mỡ chó, đang đêm đem bỏ xuống đoạn kênh có quặng sắt. Lá cây mỡ chó gặp vùng đất có quặng sắt nhỉ ra một vùng nước đỏ như máu lan cả một đoạn kênh dài rồi loan tin đào kênh gặp cổ Rồng chảy máu, chạm phải long mạch, xin vua cha cho dừng việc đào kênh.

Sự việc trên bị phát giác, Hồ Quý Ly ra lệnh giết chết con gái để giữ nghiêm phép nước. Năm ấy, công chúa vừa tròn 18 tuổi. Thương xót người con gái lá ngọc cành vàng, vì thương dân, thương lính mà phải chịu cái chết oan khuất, nhân dân nhiều làng xã ở Thanh Hóa, Nghệ An lập đền thờ.

Đêm đêm, bên những dòng kênh mà công chúa từng đi qua, và cả những nơi có miếu thờ công chúa, nhân dân các làng thường thấy bóng dáng người con gái mặc bộ quần áo trắng thường qua lại, như là hình bóng của bà trở về phù hộ độ trì cho dân làng như khi bà còn sống vậy.

Hồn thiêng của Bạch Y Công Chúa không chỉ phù hộ độ trì, cứu giúp dân lành, mà còn phò trợ bậc anh hùng gặp lúc nguy nan.

Thần tích các đền thờ Bạch Y Công Chúa ở Thanh Hóa, Nghệ An đền ghi tương tự câu chuyện như sau:

Khi người anh hùng Lê Lợi khởi nghĩa đánh quân xâm lược nhà Minh, trong những ngày đầu mới tụ binh khởi nghĩa, gặp bao nhiêu khó khăn, có nhiều trận thắng nhưng cũng có những trận thua, trong một trận đánh với giặc Minh, ông và quân lính bị thua trận, Lê Lợi phải chạy vào một khu rừng, lúc đầu còn có người bảo vệ, sau không còn một ai, ông phải chạy vào ẩn nấp trong một bụi rậm.

Khi quân Minh bao vây bụi cây xỉa giáo vào, Lê Lợi phải lấy áo chùi vết máu, nhưng quân Minh lại xua chó vào lùng sục. Bỗng từ một lùm cây bên cạnh, một con cáo trắng (có nơi nói là con chồn trắng, con cò trắng) chạy ra. Cả đàn chó đuổi theo con cáo trắng. Quân Minh tức quá túm lấy chó “Ta đưa mi sang đây để săn người chứ săn cáo à”, rồi giết chó. Lê Lợi nhờ đó mà thoát nạn. Con cáo trắng đó chính là Bạch Y Công Chúa hóa thân cứu giúp Lê Lợi.

Thương dân dân lập đền thờ:

Ở Nghệ An, nhất là các làng xã vùng trung du, hầu như làng xã nào cũng có đền thờ Bạch Y Công Chúa. Theo thống kê chưa đầy đủ, ở các huyện Nghệ An có hàng chục đền thờ Bạch Y Công Chúa, dù duệ hiệu, tên gọi có khác nhau.

Theo đó, có nơi là Bạch Y Thần nữ, có nơi là Thái Dương Công chúa (Đền Nẻ bên kênh Sắt Diễn An, Diễn Châu), có nơi là Bạch Y Đại vương (Mai Hùng, Hoàng Mai), ở Mậu Long (Liên Thành, Yên Thành), dân gian gọi là Bà Ruốc Bạch Y Công chúa…. các triều đại nhà Lê, nhà Nguyễn dựa vào thần tích phong tặng các đền thờ Bạch Y Công chúa nhiều đạo sắc.

Có nơi phong Trung đẳng thần, Thượng đẳng thần. Nhân dân vùng Diễn Châu, Yên Thành còn truyền tụng bài vè nói lên lòng thương yêu của nhân dân đối với vị thần “hộ quốc, trị dân”:

Sao mà có Trần Quốc Công (Hồ Quý Ly)

Giết nàng thục nữ oan lòng sự con

Thương nàng phận gái tơ non

Mới mười tám tuổi vừa tròn bóng trăng

Tay cầm chén rượu ba trăng

Cung đàn nàng gảy khi nâng khi dời

Thương nàng lắm lắm nàng ơi

Bởi vì kênh Sắt đào rồi không xong

Giết con mà lấy uy lòng

Oan con con chịu mà sông không thành

Vậy nên lập miếu bên gành

Thập phương cúng vái đã đành xưa nay.

Từ nàng công chúa thứ 2, tên là Hồ Thị Hỉ, con vua Hồ Quý Ly, với nghĩa cử cao quý, giám đứng lên bảo vệ dân lành, che chở cho dân lành mà phải chịu cái chết oan khuất, bước vào huyền sử và văn học dân gian, Bạch Y Công Chúa lung linh tỏa sáng trong đời sống tâm linh của nhân dân.

Nhưng trải qua bao hưng phế của thời cuộc, bao mưa nắng, các đền miếu thờ Bạch Y Công Chúa phần lớn đã bị hư hỏng, có nơi chỉ còn lại trong các thư tịch cổ của các làng xã.

Riêng đền thờ Bạch Y Công Chúa dưới chân Hòn Thàng cũng chịu chung số phận, có thời gian đã trở thành phế tích, nhưng điều kỳ lạ là kể cả khi đền bị hư hỏng nặng, chỉ còn bệ thờ và bốn bức tường, trong chiến tranh hay trong hòa bình, ngôi đền này chưa khi nào vắng người đến hương khói, thăm viếng.

Đền Bạch Y Công Chúa ở Hòn Thàng nằm cạnh con suối nhỏ, trên đường vào cửa rừng, giữa một vùng cây cối xum xuê. Đền còn giữ lại dấu tích của bốn bức tường cũ xây bằng đá núi và giếng cổ, phía bắc đền. Khuôn viên đền cũ là ngôi nhà 2 gian, dựng dọc theo triền núi, theo kiểu tiền đao hậu đối. Phía trên sộng 4 m, phía dưới rộng 4,5m, dài 9,4m. Những năm 90 của thế kỷ trước, ông Trần Văn Chí – một kỹ sư lâm trường Yên Thành về hưu đã cùng bà con dân làng phục dựng đền, xây tường, gác văng xà, lợp ngói, xây hai trụ cổng đền, sửa sang lại giếng cổ, tự nguyện hương khói, bảo vệ đền gần 30 năm nay.

Năm 2002, do lượng khách thăm viếng và cúng bái ở đền ngày một đông, nhất là những ngày sóc vọng Mồng Một và ngày Rằm hàng tháng, đặc biệt là ngày giỗ Công chúa (13 tháng 2 Âm lịch) hàng năm, gần cả ngàn người từ các nơi xa gần về đây lễ bái, cầu phúc, cầu tự… nên người coi đền và bà con dân làng đã dựng thêm hậu cung ở phía sau.

Tại ban thờ trang trọng nhất giữa hậu cung đặt tượng nữ thần Bạch Y Công Chúa. Phía trên bức tượng là bức đại tự 4 chữ lớn: “Bạch Y Tiên Cô”, phía dưới có hàng chữ “Hồ Thị Hi, Lê Triều sắc thủ  thượng đẳng thần”. (Nội dung mục chủ này cũng được ghi trong bài văn tế thần của Tổng Quan Hóa, hiện còn lưu giữ tại chùa Gám xã Xuân Thành, Yên Thành).

Từ cổng đền vào đến đền chính và hậu cung còn lưu lại nhiều câu đối viết bằng chữ Hán và chữ Quốc ngữ:

– Hương hỏa vạn đại linh/Anh linh thiên cổ tự

– Chính thực hộ trung thiên/Thông minh phù hiếu nghĩa

– Thành Sơn thắng cảnh vạn chí xuân/Phương Lĩnh danh lam thiên cổ tự

(Thành Sơn là Hòn Thàng, Phượng Lĩnh là Rú Gám)

– Linh phù hộ quốc phong công chúa/Pháp cứu sinh dân thượng đẳng thần

Những câu đối này, theo các cụ cao niên, có từ khi dựng đền và lưu truyền trong dân gian, nay mới phục dựng lại.

Trải qua hàng trăm năm, từ thời Lê qua triều Nguyễn và đến nay, ngôi đền thiêng Bạch Y Công Chúa vẫn tồn tại cùng lịch sử và huyền thoại về người công chúa có lòng ái quốc thương dân. Đây cũng là một địa chỉ linh thiêng trong quần thể khu di tích Đền – Chùa Gám ở Yên Thành.

Mấy ngày gần đây, khi được ông Hồ Thành, công chức văn hóa xã Tăng Thành dẫn lên vãn cảnh đền, tôi tình cờ đọc được mấy dòng chữ viết bên bức tường của ngôi đền: “Nam mô a di đà phật. Hiện nay nhà thờ hạ điện bị xuống cấp nghiêm trọng. Chờ nhà nước thì còn lâu, vậy nhà đền phải sửa chữa gấp nên kính mong các tín chủ kẻ nhiều người ít giúp đỡ”.

Hỏi cụ Trần Văn Chí, người tự nguyện làm ông từ giữ đền mấy chục năm nay, nghe ông nói: “Chỉ trừ những ngày mưa to gió lớn, còn tất cả các ngày trong năm đều có người dân đến đây hương khói. Nay thấy đền hư hỏng nặng, nóng ruột quá, tôi viết mấy dòng này mong có quý nhân phò trợ”.

DIỄN VĂN LỄ KHÁNH THÀNH ĐỀN BẠCH Y XÃ TĂNG THÀNH

Kính thưa các vị khách quý

Kính thưa quý vị đại biểu

Kính thưa toàn thể bà con nhân dân có mặt trong buổi lễ hôm nay

Đền Bạch Y tại xóm 3 xã Tăng Thành, được xây dựng từ thời Lê Trung Hưng, do một người họ Hồ từ nơi khác đến chiêu dân lập ấp, khai khẩn vùng đất phía Bắc rú Gám và phía Nam động Hòn Thàng lập nên. Người lập đền cũng là thần khai canh của làng Kẻ Găng, tức làng Phúc Tăng, một làng cổ của tổng Quan Hóa xưa, nay thuộc xã Tăng Thành, huyện Yên Thành.(có sách ghi là Hồ Lãm, có sách ghi là Hồ truật)

Bạch Y công chúa, còn có tên hiệu là Thái Dương công chúa, là người con gái tài sắc vẹn toàn của Hồ Quý Ly. Bức đại tự tại đền ghi rõ “Bạch Y Tiên Cô”, phía dưới có dòng chữ nhỏ “Hồ Thị Hỉ Lê triều sắc thư Thượng đẳng thần”.

Chuyện kể rằng, Hồ Quý Ly khi còn làm Phụ chính Thái sư cho nhà Trần cũng như khi lên ngôi Hoàng đế năm 1400, ông cho thực hiện nhiều chính sách cải cách, trong đó có việc xây nhiều thành cao, hào sâu, sửa sang đường giao thông, nhất là đường thủy để phòng giặc Minh sang xâm lược.

Ở Nghệ An, ông cho xây thành Đại Huệ, nạo vét mở rộng kênh Nhà Lê. Việc nạo vét kênh Nhà Lê, nhất là đoạn qua Nghệ An phải làm gấp. Hàng ngàn binh lính, dân phu thay phiên nhau lao động khổ cực. Khi đào đến đoạn kênh Sắt phía trước đền Thục An Dương Vương, thuộc phủ Diễn Châu thì gặp phải đoạn núi đá cứng vì có nhiều quặng sắt, binh lính và dân phu không đào được, lại gặp gió Lào bỏng rát.

Đói khổ, lại bị đánh đập tàn nhẫn, tiếng kêu khóc oán thán khắp vùng, có người kiệt sức chết đói bên dòng kênh. Nhiều quan to trong triều được vua Hồ Quý Ly phái đến để đốc thúc chỉ huy, nhưng công việc không tiến triển mấy, nhà vua phải cử công chúa vào để cổ vũ, động viên.

Khi vào đến nơi, lúc đầu công chúa đã cầm đàn tranh để gảy những khúc trầm bổng động viên dân phu, nhưng tiếng đàn lọt thỏm giữa những tiếng kêu la oán trách dậy trời của dân phu, nên nàng đi đây đó xem xét tình hình, ở đâu cũng thấy cảnh đói khát, khốn khổ bày ra khắp nơi. Nàng nghĩ hình như công việc của vua cha đề ra chưa hợp lòng dân.

Thương dân tình phải phu phen lầm than, nghe theo lời một bà lang trong vùng, nàng bày cho dân phu hái lá cây dầu mỡ chó, mang đem về bỏ xuống đoạn kênh có quặng sắt. Lá cây mỡ chó gặp vùng đất có quặng sắt nhỉ ra một vùng nước đỏ như máu lan cả một đoạn kênh dài rồi loan tin đào kênh gặp cổ Rồng chảy máu, chạm phải long mạch, xin vua cha cho dừng việc đào kênh.

Sự việc trên bị phát giác, Hồ Quý Ly ra lệnh giết chết con gái để giữ nghiêm phép nước. Năm ấy, công chúa vừa tròn 18 tuổi. Thương xót cho người con gái lá ngọc cành vàng, vì thương dân, thương lính mà phải chịu cái chết oan khuất, nhân dân nhiều làng xã ở Thanh Hóa, Nghệ An lập đền thờ.

Đêm đêm, bên những dòng kênh mà công chúa từng đi qua, và cả những nơi có miếu thờ công chúa, nhân dân các làng thường thấy bóng dáng của một người con gái mặc bộ quần áo trắng thường qua lại, như là hình bóng của bà trở về phù hộ độ trì cho dân làng như khi bà còn sống vậy. Hồn thiêng của Bạch Y công chúa không chỉ phù hộ độ trì, cứu giúp dân lành, mà còn phò trợ bậc anh hùng gặp lúc nguy nan.

Thần tích các đền thờ Bạch Y công chúa ở Thanh Hóa, Nghệ An đều ghi tương tự câu chuyện như sau:

Khi người anh hùng Lê Lợi khởi nghĩa đánh quân xâm lược nhà Minh, trong những ngày đầu mới tụ binh khởi nghĩa, gặp bao nhiêu khó khăn, có nhiều trận thắng nhưng cũng có những trận thua, trong một trận đánh với giặc Minh, ông và quân lính bị thua trận, Lê Lợi phải chạy vào một khu rừng, lúc đầu còn có người bảo vệ, sau không còn một ai, ông phải chạy vào ẩn nấp trong một bụi rậm.

Khi quân Minh bao vây bụi cây xỉa giáo vào, Lê Lợi phải lấy áo chùi vết máu, nhưng quân Minh lại xua chó vào lùng sục. Bỗng từ một lùm cây bên cạnh, một con cáo trắng (có nơi nói là con chồn trắng, con cò trắng) chạy ra. Cả đàn chó đuổi theo con cáo trắng. Quân Minh tức quá túm lấy chó “Ta đưa mi sang đây để săn người chứ săn cáo à”, rồi giết chó. Lê Lợi nhờ đó mà thoát nạn. Con cáo trắng đó chính là Bạch Y công chúa hóa thân cứu giúp Lê Lợi.

Thương dân dân lập Đền thờ, Ở Nghệ An, nhất là các làng xã vùng trung du, hầu như làng xã nào cũng có đền thờ Bạch Y công chúa. Theo thống kê chưa đầy đủ, ở các huyện Nghệ An có hàng chục đền thờ Bạch Y công chúa, dù duệ hiệu, tên gọi có khác nhau. Có nơi gọi là Bạch Y Thần nữ, có nơi gọi là Thái Dương Công chúa (Đền Nẻ bên kênh Sắt Diễn An, Diễn Châu), có nơi gọi là Bạch Y Đại vương (Mai Hùng, Hoàng Mai), ở Mậu Long (Liên Thành, Yên Thành), dân gian gọi là Đền Bà Ruốc Bạch Y công chúa v.v…. các triều đại nhà Lê, nhà Nguyễn dựa vào thần tích phong tặng các đền thờ Bạch Y công chúa nhiều đạo sắc.

Có nơi phong Trung đẳng thần, có nơi phong Thượng đẳng thần..như ở Đền Bạch Y chúng ta ở đây là Thượng đẳng thần. Nhân dân vùng Diễn Châu, Yên Thành còn truyền tụng bài vè nói lên lòng thương yêu của nhân dân đối với vị thần “hộ quốc, trị dân”:

“…Sao mà có Trần Quốc Công / Giết nàng thục nữ oan lòng sự con

Thương nàng phận gái tơ non/ Mới mười tám tuổi vừa tròn bóng trăng

Tay cầm chén rượu ba trăng/ Cung đàn nàng gãy khi nâng khi dời

Thương nàng lắm lắm nàng ơi/ Bời vì kênh sắt đào rồi không xong

Giết con mà lấy uy lòng/ Oan con con chịu mà sông không thành

Vậy nên lập miếu bên gành/ Thập phương cúng vái đã đành xưa nay…”

Nàng là công chúa thứ 2, tên là Hồ Thị Hỉ, con vua Hồ Quý Ly, với nghĩa cử cao quý, giám đứng lên bảo vệ dân lành, che chở cho dân lành mà phải chịu cái chết oan khuất, bước vào huyền sử và văn học dân gian, Bạch Y công chúa lung linh tỏa sáng trong đời sống tâm linh của nhân dân.

Nhưng trải qua bao hưng phế của thời cuộc, bao mưa nắng, các đền miếu thờ Bạch Y công chúa phần lớn đã bị hư hỏng, có nơi chỉ còn lại trong các thư tịch cổ của các làng xã.

Riêng đền thờ Bạch Y công chúa dưới chân Hòn Thàng cũng chịu chung số phận, có thời gian đã trở thành phế tích, nhưng điều kỳ lạ là kể cả khi đền bị hư hỏng nặng, chỉ còn bệ thờ và bốn bức tường, trong chiến tranh hay trong hòa bình, ngôi đền này chưa khi nào vắng người đến hương khói, thăm viếng.

Tại ban thờ trang trọng nhất giữa hậu cung đặt tượng nữ thần Bạch Y công chúa. Phía trên bức tượng là bức đại tự 4 chữ lớn: “Bạch Y Tiên Cô”, phía dưới có hàng chữ “Hồ Thị Hi, Lê Triều sắc thủ  thượng đẳng thần”. (Nội dung mục chủ này cũng được ghi trong bài văn tế thần của của Tổng quan hoá, hiện còn lưu giữ tại Đền Chùa Gám xã Xuân Thành, Yên Thành)

Trải qua hàng trăm năm, từ thời Lê qua triều Nguyễn và đến nay, ngôi đền thiêng Bạch Y công chúa vẫn tồn tại cùng lịch sử và huyền thoại về người công chúa có lòng ái quốc thương dân. Đây cũng là một địa chỉ linh thiêng trong quần thể khu di tích Đền – Chùa Gám huyện Yên Thành.

Đền còn giữ lại dấu tích của bốn bức tường cũ xây bằng đá núi và giếng cổ, phía Bắc đền. Khuôn viên đền cũ là ngôi nhà 2 gian, dựng dọc theo triền núi, theo kiểu tiền đao hậu đối. Phía trên sộng 4 m, phía dưới rộng 4,5m, dài 9,4m. Những năm 80,90 của thế kỷ trước, nhân dân trong làng đã nhiều lần phục dựng, nhưng cũng chỉ là tu bổ sơ sài, sau này ông Trần Văn Chí – một kỹ sư lâm trường Yên Thành về hưu đã cùng bà con dân làng tôn tạo đền, xây tường, gác văng xà, lợp ngói, xây hai trụ cổng đền, sửa sang lại giếng cổ, tự nguyện hương khói, bảo vệ đền cho đến năm 2020 thì ông mất và từ đó ngôi Đền lại vắng bóng người trông nom.

Từ cổng Đền vào đến Đền chính còn lưu lại nhiều câu đối viết bằng chữ Hán và chữ Quốc ngữ:

“…Hương hoả vạn đại linh/ Anh linh thiên cổ tự

Chính thực hộ trung thiên/Thông minh phù hiếu nghiã

Thàng Sơn thắng cảnh vạn chi xuân/ Phương Lĩnh danh lam thiên cổ tự

Linh phù hộ quốc phong công chúa/ Pháp cứu sinh dân thượng đẳng thần

Hồ tính sinh thành công Ngọc chúa/ Sơn Khê cẩm tú Bạch y thần…”

Những câu đối này, theo các cụ cao niên, có từ khi dựng Đền và được lưu truyền trong dân gian nay mới phục dựng lại. Và tại ngôi Đền mới này chúng tôi cũng đưa những câu đối đó khắc lên phần gỗ và viết lên các trụ Đền.

Do lượng khách thăm viếng và cúng bái ở đền ngày một đông, nhất là những ngày sóc vọng Mồng Một và ngày Rằm hàng tháng, đặc biệt là ngày giỗ Công chúa (13 tháng 2 Âm lịch) hàng năm, gần cả ngàn người từ các nơi xa gần về đây lễ bái, cầu phúc, cầu tự…và từ nay ngày 13 tháng hai âm lịch hàng năm chính quyền xã và nhân dân xóm 3 và các vùng phụ cận tổ chức lễ hội theo phong tục địa phương

Kính thưa quý vị đại biểu

Theo nguyện vọng của nhân dân, cuối năm 2022 Đảng uỷ, HĐND,UBND, UBMTTQ xã thống nhất đưa việc trùng tu, tôn tạo ngôi Đền Bạch Y vào Nghị quyết và xây dựng kế hoạch cụ thể để thực hiện. Đầu năm 2023 Lãnh đạo xã đã ra gặp mặt hội đồng hương Hà Nội, hội đồng hương TP.HCM và các tỉnh phía nam, gặp mặt hội Doanh nghiệp xã với mục đích tuyên truyền vận động con em xa quê thành đạt, anh em doanh nghiệp trong và ngoài xã và sau đó là phát động toàn dân, nhất là nhân xóm 3 nơi có ngôi Đền trên địa bàn xóm.

Điều tuyệt vời là từ khi phát động cho đến nay mọi nhà, mọi người đều đồng tình ủng hộ; đã có gần 200 tổ chức và cá nhân ủng hộ, người ủng hộ nhiều nhất là 257 triệu đồng, người ít nhất là 40 ngàn đồng và tất cả là tự nguyện. Lúc đầu chúng tôi cũng chỉ mong làm được một gian thượng điện bằng gỗ bốn mái và cái mái tôn phía trước để nhân dân hương khói khoảng 500 triệu đồng, nhưng do có sự đồng lòng của mọi người nên đến nay Đền đã có cả Thượng điện, Hạ điện và các công trình phụ trợ với tổng kinh phí trên hai tỷ đồng và hiện tại thì việc trùng tu, tôn tạo được như hôm nay sau khi cân đối với nguồn đã ủng hộ thì vẫn còn thiếu khoảng 250 triệu đồng. Bên cạnh đó, chúng tôi cung đang muốn xây lại khu Đền cũ thành khu nhà bia tưởng niệm khoảng 300 triệu đồng

*Việc ghi chép công đức chúng tôi thực hiện như sau:

• Tất cả mọi đóng góp, ủng hộ, cung tiến đều được ghi đầu đủ vào một cuốn sổ và lưu giữ lâu dài
• Đồng thời đã được sao chép lên tấm bảng lớn để mọi người tiện theo dõi
• Tại bia đá sau lễ khánh thành này thì chúng tôi xin phép được ghi nghững tập thể, cá nhân có mức đóng góp trên 5 triệu đồng, kể cả hiện vật quy thành tiền, là vì bia đá không đủ lớn để ghi tất cả được.

*Việc công khai kinh phí xây dựng Đền chúng tôi ngoài ghi chép vào sổ lưu trữ thì cũng sao chép lên tấm bảng lớn để mọi người dễ đối chiếu.

Kính thưa các vị khách quý

Kính thưa quý vị đại biểu

Để có được ngôi Đền khang trang như hôm nay, Thay mặt lãnh đạo địa phương tôi hết sức cảm ơn các đồng chí lãnh đạo Sở Văn hoá tỉnh, lãnh đạo Huyện Yên Thành, các đồng chí ở các ban, phòng cấp huyện, cảm ơn tập thể Đảng uỷ, HĐND, UBND, MTTQ, các ban ngành đoàn thể xã Tăng Thành, cấp uỷ, BCH xóm, BCTMT xóm ba, cảm ơn thầy Thích Tuệ Quang, thầy Mai Huy Cường và các thầy trong hội Phật giáo huyện Yên Thành đã đồng hành cùng xã Tăng Thành, cảm ơn các cơ quan đơn vị, các doanh nghiệp, cảm ơn các hội đồng hương của xã, con em xa quê và đặc biệt là cảm ơn bà con nhân dân trong xóm 3 cũng như trong toàn xã và vùng lân cận đã mở tấm lòng vàng, tấm lòng thơm thảo ủng hộ cả về tiền mặt, cung tiến hiện vật và cả những ngày công thật là ý nghĩa.

Kính thưa quý vị

Thực tế, trong mấy chục ngôi đền thờ Bạch Y Công Chúa, chỉ còn lại ngôi đền ở Hòn Thàng Tăng Thành là quy mô hơn. Thiết nghĩ, trong tương lai gần các cơ quan chức năng ngành văn hóa, chính quyền các cấp và con cháu họ Hồ các nơi, quan tâm hơn và có kế hoạch xếp hạng di tích, quản lý, để lưu giữ một di tích lịch sử văn hóa tâm linh xứng với một vị thần yêu nước, thương dân

Xin trân trọng cảm ơn!

Chính điện Đền Bạch Y ở Hòn Thàng, xã Tăng Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An.

Giếng cổ tại Đền Bạch y.

Chiều nay 27/5/2024, ông Đào Văn Khai, Chủ tịch UBND xã Tăng Thành gửi hình ảnh và thông báo việc nâng cấp, tôn tạo Giếng cố Đền Bạch Y do Trung tâm Phát triển Giáo dục và Truyền thông TPHCM (Trung tâm CEDC) tài trợ kinh phí đã hoàn thành.